Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης
Πρόεδρος Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου
Ο τίτλος της εισήγησης
μου εμπεριέχει ένα σχήμα οξύμωρο.
Έχει η Ελλάδα
σχέση με το εξωτερικό;
Αν στον όρο «σχέση»
περιλαμβάνεται η έννοια του αμφίδρομου, τότε, όχι. Όσον αφορά στο θέατρο τουλάχιστον, ουσιαστικά δεν υπάρχουμε στο
χάρτη.
Παράδοξο;
Ασφαλώς, αν
σκεφτούμε ότι η Αθήνα πιθανώς κατέχει τα πρωτεία της κατα κεφαλήν θεατρικής
παραγωγής στον κόσμο - με 300 παραστάσεις περίπου το χρόνο για τέσσερα
εκατομμύρια κατοίκους.
Το εξωτερικό,
ναι, έχει σχέση με την Ελλάδα - και μάλιστα ολοένα διευρυνόμενη, με πιο πρόσφατο
παράδειγμα την προσθήκη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών στη λίστα των οργανισμών
εισαγωγής. Από εξαγωγές; Τερζόπουλος. Μαρμαρινός. Το Εθνικό
που και που. Κάποια χορευτικά σχήματα
- ο χορός ταξιδεύει πιο εύκολα. Μετά; Το χάος.
Οι
λόγοι; Πολλοί και ποικίλοι.
Η απουσία αξιόλογων
παραστάσεων δεν είν’ ένας από αυτούς.
Η απουσία του
κράτους - ή η έως και ανασταλτική παρουσία του με τη μορφή της γραφειοκρατίας και
της αναβλητικότητας - ασφαλώς είναι.
Όπως και η έλλειψη
ενδιαφέροντος εκ μέρους των ίδιων των καλλιτεχνών/παραγωγών.
Αυτά όμως είναι
θέματα που έχουν συζητηθεί και στο παρελθόν.
Να θυμίσω ότι
πριν δυόμιση χρόνια το ΕΚΔΙΘ είχε οργανώσει μια ημερίδα με θέμα τη χρηματοδότηση,
στήριξη και ανάπτυξη του ελεύθερου θεάτρου. Μια πολύ θετική κίνηση στην οποία κυριαρχούσε η αισιοδοξία από
το γεγονός ότι, με το ΕΚΕΘΕΧ, η Ελλάδα αποκτούσε έστω και όψιμα ένα φορέα που είχε
ως κύριο μέλημα την υλοποίηση μιας ουσιαστικής και ενιαίας πολιτικής για το θέατρο
και το χορό. Μέσα σ’ αυτό το θετικό
κλίμα συζητήθηκαν αρκετά ζητήματα που αφορούσαν την έξοδο των ελληνικών σχημάτων
στο εξωτερικό και τους τρόπους στήριξης τους. Αντηλλάγησαν ιδέες κι έγιναν προτάσεις.
Μέσα σ’ αυτό όμως
το κλίμα της ευφορίας, εκφράσθηκε κι ο αντίλογος. Διαβάζω από τα πρακτικά: «δεν είναι τίποτα νέο από αυτά που
λέμε. Έχουν ειπωθεί από την εποχή του Μικρούτσικου. Όποιος θυμάται αυτά, επί υπουργίας
Μικρούτσικου, έχουν γίνει τόσες μελέτες, έχει γραφτεί ένα τόσο κείμενο, 300 σελίδες
γύρω απ’ αυτά τα πράγματα, και δεν έχει γίνει, μάλλον θα έλεγα, είχε γίνει τότε
κάτι, αλλά από τότε πηγαίνουμε από το κακό στο χειρότερο...»
Άλλος ομιλητής
παρατήρησε:
«...νομίζω
ότι αυτό το πρόβλημα που έχουμε στην Ελλάδα, ότι ο καθένας που έρχεται, είναι υπουργός,
είτε είναι κυβέρνηση, είτε αλλάζει το κόμμα, να αρχίζουμε από την αρχή ν’ ανακαλύπτουμε
την πυρίτιδα, είναι μια τρομερή σπατάλη και πόρων και χρόνου και φαιάς ουσίας...»
Θά ‘λεγα ότι η
συνέχεια μάλλον δικαίωσε τις Κασσάνδρες.
Στο ΕΚΕΘΕΧ διαπιστώθηκαν - οποία έκπληξη! - ατασθαλίες, και η νέα κυβέρνηση,
αντί να φροντίσει να εξυγιάνει τον οργανισμό, τον κατάργησε χωρίς ν’ αντιπροτείνει
εναλλακτική.
Αυτά όμως όλα
είναι πταίσματα μπροστά στην εικόνα των πραγμάτων σήμερα.
Πώς να συζητήσουμε
για πολιτιστική πολιτική τη στιγμή που το κράτος γύρω μας καταρρέει; Τι να πεις για το νομικό πλαίσιο όταν οι
συλλογικές συμβάσεις καταργούνται εν ριπή οφθαλμού, πώς να μιλήσεις για επιχορηγήσεις
τις οποίες «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος - και, ενδεχομένως, οσονούπω πτωχεύοντος»;
Το μόνο που
μπορώ να συνεισφέρω, είναι την αντίδραση του ΕΚΔΙΘ στην ακραία αυτή κατάσταση.
Κύριο μέλημα του
Κέντρου είναι η προώθηση της ελληνικής θεατρικής παραγωγής στο εξωτερικό. Πιστεύουμε ότι τώρα, με την εικόνα που δίκαια
ή άδικα έχει δημιουργηθεί για τη χώρα στο εξωτερικό, η ανάγκη αυτή είναι πιο επιτακτική
από ποτέ.
Η πλατφόρμα Σύστημα
Αθήνα (που, παρεμπιπτόντως, έτυχε πολύτιμης υποστήριξης από το
ΕΚΕΘΕΧ) είναι η πιο ουσιαστική προσπάθεια που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια
προς την κατεύθυνση αυτή. Παρότι
τα αποτελέσματα δεν είναι θεαματικά, είν’ εντούτοις ενθαρρυντικά. Και, στο κάτω-κάτω, κανείς δεν περίμενε
ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θ’ απέδιδε όλους τους καρπούς του εν μία νυκτί.
Έτσι, με
κύριο γνώμονα τις σημερινές οικονομικές συνθήκες αλλά και βάσει των εμπειριών
του παρελθόντος, το ΔΣ θεώρησε όχι απλώς σκόπιμο αλλά απαραίτητο να προβεί σε
μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που θα λειτουργεί από φέτος η πλατφόρμα - έναν
τρόπο που, απ’ όσο γνωρίζουμε, αποτελεί παγκόσμια πρώτη:
Η νέα μορφή του
Συστήματος Αθήνα θα είναι ηλεκτρονική.
Πιο συγκεκριμένα,
θα δημιουργηθεί ένας ειδικός ιστότοπος στον οποίο θα αναρτώνται οι προτάσεις της
Κριτικής Επιτροπής.
Ο ιστότοπος αυτός
θα περιέχει:
- Τη λίστα των
παραστάσεων που προτείνει η Κριτική Επιτροπή
- Ολιγόλεπτα τρέιλερ
των παραστάσεων προσβάσιμα από οποιοδήποτε χρήστη απ’ οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη
- Ειδικό λινκ
μέσω του οποίου (και κατόπιν ειδικής διαπίστευσης) οι εκπρόσωποι θεάτρων/φεστιβάλ
από το εξωτερικό θα μπορούν να δουν μαγνητοσκοπημένες ολόκληρες τις παραστάσεις
- Πληροφοριακά
στοιχεία για την κάθε παράσταση
- Αρχειακό υλικό
από τα τρία προηγούμενα Συστήματα Αθήνα
Αντιλαμβανόμαστε
βεβαίως ότι κανένα οπτικοακουστικό μέσο δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή
σχέση ανάμεσα στο θεατή και την παράσταση. Όμως η ηλεκτρονική εκδοχή του Συστήματος Αθήνα συνεπάγεται:
· Οικονομία
· Προβολή
περισσότερων παραστάσεων
· Απεξάρτηση
απ’ το χρόνο
· Υψηλότερο
κύρος
· Ευρύτερη
και -
· Γενικότερη
προβολή των παραστάσεων
Η διαδικασία είν’
η εξής:
· Μια επταμελής
Κριτική Επιτροπή παρακολουθεί ήδη παραστάσεις και τις αξιολογεί με βασικό κριτήριο
την καταλληλότητα τους να παρουσιαστούν εκτός των συνόρων της Ελλάδας.
· Σε αντίθεση
με τις προηγούμενες χρονιές δεν χρειάζεται Δήλωση Συμμετοχής. Παρ’ όλ’ αυτά, οι θίασοι που επιθυμούν να
δει η Επιτροπή την παράστασή τους, μπορούν να στείλουν σχετική επιστολή στο ΙΤΙ.
· Όταν η
Επιτροπή επιλέγει μια παράσταση, το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. επικοινωνεί με τους παραγωγούς της
και ξεκινά η διαδικασία συλλογής των στοιχείων που θ’ αναρτηθούν στην ιστοσελίδα.
· Η παραγωγή
των βίντεο και η συλλογή των πληροφοριακών στοιχείων είναι αποκλειστική ευθύνη
των παραγωγών. Το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. θα δίνει
συγκεκριμένες προδιαγραφές οι οποίες θα μπορούν να ικανοποιηθούν με πολύ χαμηλό
κόστος.
· Η ιστοσελίδα
του Συστήματος Αθήνα κατά τη φετινή περίοδο θα ενημερωθεί δυο φορές: στις αρχές της Άνοιξης και στις αρχές του
Καλοκαιριού, ενώ οι παραστάσεις που θα επιλεγούν, θα παραμείνουν αναρτημένες μέχρι το τέλος του 2011.
Υποψήφιες για
επιλογή είναι όλες οι παραστάσεις που παρουσιάζονται από ελληνικούς θιάσους οπουδήποτε
στην Ελλάδα στο διάστημα από το Νοέμβριο του 2010 μέχρι τον Ιούνιο του 2011 - ανεξάρτητα από το πότε ανέβηκαν για
πρώτη φορά.
Απ’ όλα τα προηγούμενα,
θέλω να σταθώ σε δύο σημεία:
Το πρώτο είναι
τα κριτήρια της Επιτροπής:
Το iTi’s Best δεν είναι
θεσμός βραβείων. Δεν επιβραβεύει τις
καλύτερες παραστάσεις αλλά επιλέγει εκείνες που θεωρεί ότι θα αφορούν θεατές, θέατρα
και φεστιβάλ του εξωτερικού. Μ’ αυτό
το σκεπτικό απαρτίστηκε η επιτροπή, κι αυτή ήταν η κύρια οδηγία μας προς τα μέλη
της.
Εννοείται ότι
ο ορισμός “μια παράσταση έχει το μάτι στραμμένο προς τα έξω” μπορεί να έχει διαφορετικές
ερμηνείες. Για να επιλέξει η δική μας
Επιτροπή μια παράσταση, θα πρέπει εκείνη να πληροί κάποιους απ’ τους παρακάτω όρους:
· Η οπτική
που υιοθετεί τής ανθρώπινης κατάστασης να ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας
· Να «ταξιδεύει»
εύκολα (σε σχέση πάντα με τις δυνατότητες της παραγωγής: άλλες π.χ. έχει ένα Κρατικό, κι άλλες μια
νεοσυσταθείσα ομάδα)
· Να έχει
κάτι καινούριο να πει ή ν’ αποτελεί μια νέα προσέγγιση στα πράγματα του θεάτρου
ή του χορού
Το αδιαμφισβήτητο
πάντως συμπέρασμα που προκύπτει από την πείρα των τελευταίων ετών, είναι ότι τα
πρακτικά ζητήματα που ανακύπτουν (π.χ. μια παράσταση “ταξιδεύει” δύσκολα, τα σκηνικά
έχουν καταστραφεί, ο θίασος αδυνατεί να ξανασυσταθεί κλπ) είναι πριν και πάνω απ’
όλα αποτελέσματα μιας γενικής εσωστρέφειας που διακατέχει την εγχώρια παραγωγή.
Αυτή η εσωστρέφεια αφορά
· Τις γενικές
προθέσεις των παραστάσεων - σπανιότατα, π.χ. μια ελληνική παράσταση ξεκινάει με
την προοπτική να περιοδεύσει και στο εξωτερικό, και
· Το θεσμό
των συνεργασιών που, για διάφορους - ευνόητους, θα ‘λεγα - λόγους, δεν είναι καθόλου
ανεπτυγμένος στη χώρα μας.
Κι έτσι φτάνουμε
στο δεύτερο σημείο που θέλω να θίξω:
η επιτυχία του Συστήματος Αθήνα δεν επαφίεται
ούτε στο ΙΤΙ ούτε στην Επιτροπή Επιλογής, αλλά στους ίδιους τους συντελεστές των
παραστάσεων. Χωρίς τη συνεργασία τους
δεν κάνουμε τίποτε. Ειδικά αν η έξοδος
στο εξωτερικό δεν συμπεριλαμβάνεται εξαρχής στους στόχους - ή έστω τις φαντασιώσεις
- των συντελεστών μιας παράστασης, η συγκατάθεση τους να συμμετάσχουν στην πλατφόρμα,
θα πρέπει να σημαίνει ουσιαστική αναβάθμιση του οράματος τους - και, φυσικά, άμεση
δραστηριοποίηση.
Η διαδικασία για
τον μη έμπειρο μπορεί να φαντάζει από σύνθετη έως επίπονη. Η αρχή όμως, μην ξεχνάμε, είναι το ήμισυ
του παντός: τα περισσότερα φεστιβάλ
πέρ’ απ’ το ότι ψάχνουν καινούρια σχήματα, θέλουν να έχουν
συνέχεια με τις ομάδες που έχουν παρουσιάσει, ή κι αν δεν την επιθυμούν
γιατί αυτή είναι η πολιτική τους, ζητάνε από τους ίδιους τους καλλιτέχνες να προτείνουν
συναδέλφους τους. Εννοείται επίσης
ότι το ένα φεστιβάλ φέρνει το άλλο.
Πρέπει επίσης
να έχουμε υπόψη ότι τα ξένα φεστιβάλ στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι πολύ
πιο πρόθυμα και ικανά να συνεργαστούν μ’ έναν καλλιτέχνη απ’ ό,τι ο μέσος ελληνικός
οργανισμός - κρατικός ή μη. Απ’ την
άλλη όμως να μην ξεχνάμε ότι, όσο καλοί στη συνεργασία μπορεί να είναι οι υπεύθυνοι
ενός φεστιβάλ ή θεάτρου, τόσο ζημιώνει τη συνολική εικόνα της χώρας ένα δικό μας
σχήμα που δεν δείχνει την ανάλογη υπευθυνότητα.
Το πρώτο πάντως
βήμα είναι η συνεργασία με το ΙΤΙ.
Τα επιλεγέντα σχήματα θα πρέπει να την αγκαλιάσουν με όλες τους τις δυνάμεις: τα βίντεο που θα παραδώσουν να είναι ποιοτικά
ευπρεπή, τα στοιχεία (σε δυο γλώσσες) πλήρη: συντελεστές παράστασης, περίληψη έργου, σημείωμα σκηνοθέτη, ίσως
κάποια αποσπάσματα κριτικών κ.λπ., ακόμα και - γιατί όχι - υποτιτλισμένη
μετάφραση στο βίντεο της παράστασης.
Μπορεί η έμφαση
αυτή στη συνεργασία ν’ ακούγεται έμμονη, σας βεβαιώ όμως ότι η πείρα των προηγουμένων ετών απέδειξε ότι ούτε η συνεργασία
των θιάσων με το ΙΤΙ ήταν αυτονόητη ούτε η καλή τους διάθεση δεδομένη.
Όπως και να ‘χει,
στόχος της παρούσας εισήγησης δεν είναι να μείνει στο παρελθόν αλλά να κοιτάξει
το μέλλον.
Δράττομαι λοιπόν
της ευκαιρίας να ανακοινώσω την οργάνωση εκ μέρους του ΕΚΔΙΘ μιας ημερίδας το ερχόμενο
Φθινόπωρο που θα είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στις προκλήσεις κι ευκαιρίες που
συνεπάγεται η έξοδος ενός σχήματος στο εξωτερικό.
Σ’ αυτήν θα συζητήσουμε
διεξοδικά τα πρακτικά ζητήματα που ανακύπτουν: εξεύρεση πόρων ή χορηγιών σε είδος (όπως π.χ. αεροπορικά εισιτήρια),
στοχοποίηση των κατάλληλων φορέων (θεάτρων, φεστιβάλ), διαδικασία, συντήρηση μιας
παράστασης στο χρόνο, κλπ.
Θα έχουμε επίσης
την ευκαιρία να παρουσιάσουμε τα διάφορα βαλκανικά, μεσογειακά, ευρωπαϊκά, και παγκόσμια δίκτυα
για το θέατρο και το χορό, και να μιλήσουμε για Residency Centres που διευκολύνουν
διεθνείς συνεργασίες ή επιτρέπουν σε σχήματα να επικεντρωθούν στο πειραματικό κομμάτι
της δουλειά τους. Θεωρούμε ότι η συγκέντρωση
των στοιχείων αυτών σε ενιαίες λίστες θα επιτρέπει στα ελληνικά σχήματα να θέτουν
πολύ πιο συγκροτημένα τους στόχους τους όσον αφορά το εξωτερικό. (Παρεμπιπτόντως ν’ αναφέρω ότι κατά τη διάρκεια της βραχείας ζωής του,
το ΕΚΕΘΕΧ χαρτογράφησε την πορεία των ελληνικών ομάδων στο εξωτερικό. Καλό θα είναι να βρούμε έναν τρόπο αυτή
η σημαντική δουλειά να έχει συνέχεια.)
Ένα άλλο θέμα
που θα μπορούμε να συζητήσουμε είναι η ανάγκη εφαρμογής του εξαιρετικά σημαντικού
θεσμού των μάνατζερ - ενός θεσμού που στη χώρα μας επίσης εξακολουθεί να είναι ανύπαρκτος.
Πέραν αυτών, μέχρι
το Φθινόπωρο θα είμαστε σε θέση, ελπίζω, ν’ αποτιμήσουμε καλύτερα τις δυνατότητες
του κράτους να στηρίξει τις προσπάθειες μας, έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να κάνουμε
συγκεκριμένες προτάσεις και - το κυριότερο - να πιέσουμε για την εφαρμογή τους.
Τέλος, θα δοθεί
η ευκαιρία ν’ αναλύσουμε από κοινού διεξοδικά τα συμπεράσματα απ’ τη λειτουργία
του Συστήματος Αθήνα απ’ το ξεκίνημα του μέχρι σήμερα, και,
μέσα απ’ την εποικοδομητική κριτική, να προτείνουμε λύσεις για τη βελτίωση του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου